بیوگرافی اصغر فرهادی کارگردان فیلم فروشنده

در جریان جشنواره فیلم کن 2016 اتفاقی رقم خورد که تاثیر آن در سینمای ایران تا مدت‌ها باقی خواهد. یکی از اضلاع این رخداد بدون شک اصغر فرهادی و خلاقیت او در ساخت فیلم‌هایی متفاوت با جریان روز سینمای ایران است. با زومجی و نگاهی اجمالی به فعالیت‌های هنری او همراه باشید.

اصغر فرهادی در تاریخ ۱۷ اردیبهشت ۱۳۵۱ (۱۹۷۲ میلادی) در شهر خمینی‌شهر استان اصفهان متولد شد. وی فعالیت‌های هنری خود را در جوانی و در سن ۱۳ سالگی آغاز کرد و پس از پیوستن به انجمن سینمای جوانان اصفهان به ساخت فیلم‌های کوتاه ۱۶ میلی‌متری و ۸ میلی‌متری روی آورد. اما در نهایت این شور و اشتیاق به عالم هنر و نمایش باعث شد که اصغر فرهادی تحصیلات خود در مقطع لیسانس و فوق لیسانس را در رشته تئاتر و به ترتیب در دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه تربیت مدرس تهران ادامه دهد. اصغر فرهادی در ابتدای فعالیت‌های نمایشی خود پا به حوزه تلویزیون گذاشته و در طی پنج سال در ساخت هشت سریال تلویزیونی همکاری داشته است که از بین آن‌ها می‌توان به سریال ۲۶ قسمتی «داستان یک شهر» با محوریت گروه جدیدی که مسئولیت تولید برنامه اجتماعی در شهر را به عهده گرفته‌اند و سریال ۱۳ قسمتی «پزشکان» با روایت اتفاقات پیرامون زندگی چندین پزشک اشاره کرد. عمده فعالیت اصغر فرهادی در این مدت به نگارش فیلم‌نامه خلاصه می‌شود، که این تجربیات در نوع نگاه خاص او در زمینه کارگردانی تاثیرگذار است. پیش از آن‌که در قالب کارگردان استعدادهای خود را بروز دهد، اصغر فرهادی فعالیت‌های سینمایی و حرفه‌ای خود را به عنوان  فیلم‌نامه‌نویس در دوازدهمین ساخته سینمایی ابراهیم حاتمی‌کیا یعنی «ارتفاع پست» آغاز کرد. فیلم‌نامه این فیلم که حاصل همکاری مشترک اصغر فرهادی و ابراهیم حاتمی‌کیا است، روایتگر تلاش‌های شخصیت قاسم در جهت ربودن هواپیمای در حال پرواز به مقصد بندرعباس است. اصغر فرهادی به واسطه نگارش فیلم‌نامه «ارتفاع پست» کاندید لوح زرین بهترین فیلمنامه سال از وب‌سایت ایران اکتور بوده است.

اصغر فرهادی دوران کارگردانی خود را در کمتر از یک سال پس اکران فیلم «ارتفاع پست» و با فیلم سینمایی ۹۵ دقیقه‌ای «رقص در غبار» آغاز کرد. فیلم سینمایی «رقص در غبار» که لقب اولین فیلم بلند اصغر فرهادی را یدک می‌کشد، توانست با نگاه متفاوت محمدرضا فاضلی و علیرضا بذرافشان به عنوان نویسنده و اصغر فرهادی به عنوان نویسنده و کارگردان به عنصر نامطلوب طلاق و مشکلات زندگی مشترک، نه تنها استقبال عمومی، بلکه نظر مثبت داوران جشنواره‌های خانه سینما، پوسان، فجر، مسکو و آسیا پاسیفیک را جلب کرده و موفق به دریافت جایزه‌های متعددی از جمله بهترین کارگردان از جشنواره آسیا پاسیفیک، بهترین فیلم‌نامه از جشن خانه سینما و بهترین فیلم از جشنواره فیلم فجر را کسب کند. دومین اثر سینمایی اصغر فرهادی در مقام کارگردان، فیلم سینمایی «شهر زیبا» محصول سال ۱۳۸۲ است. این فیلم که داستان خود را از دل جامعه وام گرفته و  درون‌مایه عاشقانه را در لابه‌لای ناملایمات اجتماعی در هم آمیخته است، روایتگر واپسین روزهای زندگی «اکبر» است که به اتهام قتل در انتظار چوپه دار در کانون اصلاح و تربیت شهر زیبا به سر می‌برد. اما در این بین اعلا، دوست اکبر و فیروزه، خواهر اکبر در جهت تبرئه و رهایی او تلاش می‌کنند. فیلم سینمایی «شهر زیبا» دومین همکاری اصغر فرهادی با فرامرز قریبیان پس از «رقص در غبار» و اولین همکاری ترانه علیدوستی با این کارگردان است. این فیلم که به مانند فیلم سینمایی «رقص در غبار» با نظر مثبت داوران جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی روبه‌رو شد، سه جایزه طاووس طلایی از جشنواره بین‌المللی فیلم هند، جایزه بزرگ از جشنواره بین‌المللی فیلم ورشو و فیپرشی از جشنواره فیلم اسپلیت جایزه را برای اصغر فرهادی به ارمغان آورد.

اصغر فرهادی پس از دو سال وقفه، در سال ۱۳۸۴ با فیلم «چهارشنبه‌سوری»، یکی از موفق‌ترین ساخته‌های خود، باری دیگر به پرده نقره‌ای بازمی‌گردد. این فیلم با همکاری مانی حقیقی در مقام نویسنده در کنار اصغر فرهادی و با هنرنمایی ترانه علیدوستی و حمید فرخ‌نژاد، هنرپیشگان فیلم‌های پیشین اصغر فرهادی تولید و اکران شده است. اصغر فرهادی در این فیلم این‌بار به سراغ سوژه‌ای تلخ اما حقیقی به نام خیانت و تن دادن به تغییرات برای ادامه زندگی می‌رود. فیلم «چهارشنبه‌سوری» داستان روح‌انگیز (با بازی ترانه علیدوستی) کارگری ساده و در شرف ازدواج را روایت می‌کند که در روز چهارشنبه‌سوری برای کار عازم خانه‌ای می‌شود که مژده، زن صاحب‌خانه سعی دارد از رابطه پنهایی همسرش با زن همسایه پرده بردارد. این فیلم جوایز و نامزدی‌های متعددی را کسب کرده است که از بین آن‌ها می‌توان به سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر، برنده قرقاول نقره‌ای جشنواره فیلم کرالا، برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره سه قاره نانت، برنده هوگو طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو و نامزد یوزپلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو اشاره کرد. اصغر فرهادی با دومین همکاری‌اش با مانی حقیقی در سال ۱۳۸۶ فیلم سینمایی «کنعان» را بر روی پرده سینماهای ایران اکران کرد. تفاوت این فیلم با همکاری پیشین اصغر فرهادی و مانی حقیقی، سکان‌داری مانی حقیقی در فیلم کنعان و نویسندگی اصغر فرهادی است. فیلم سینمایی کنعان که از حضور بازیگران از جمله  محمدرضا فروتن، حسن معجونی، افسانه بایگان و ترانه علیدوستی بهره می‌برد، روایتگر بلندپروازی‌های مینا، همسر و دانشجوی پیشین مرتضی، برای تحصیل در کانادا و جدایی از همسرش است که این موضوع با مخالفت‌های مرتضی و اطلاع مادر بیمارش ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند.

دایره زندگی محصول سال ۱۳۸۷، به عنوان اولین تجربه سینمایی  پریسا بخت‌آور، از ذوق هنری و استعداد نویسندگی اصغر فرهادی در مقام نویسنده بهره می‌برد. دایره زندگی برخلاف فیلم‌نامه‌های گذشته اصغر فرهادی قالب و پوسته طنز را به خود گرفته است، اما این تغییر رویکرد هم نتوانسته است که زیرلایه‌های اجتماعی و رئالیستی اصغر فرهادی را حتی کم‌رنگ کند. فیلم سینمایی «دایره زنگی» که عضو باشگاه میلیاردی‌های سینمای ایران است، طنز را نه با هدف خندان بلکه در جهت تاریک‌تر و سیاه‌تر کردن زشتی‌های جامعه به خدمت خود درآورده است. این فیلم که از هنرنمایی بازیگران باسابقه طنز ایران از جمله مهران مدیری، امین حیایی و محمدرضا شریفی‌نیا بهره می‌برد، داستان  سفر محمد و شیرین به ناشناخته‌های شمال شهر تهران و تلاش‌های این دو برای تامین هزینه صافکاری ماشین پدر شیرین که بدون اجازه از خانه بیرون آورده و تصادف کرده است را روایت می‌کند. هفتمین تجربه سینمایی اصغر فرهادی، با همکاری مسعود کیمیایی و در قالب فیلم «محاکمه در خیابان» محصول سال ۱۳۸۸ رقم خورده است. این فیلم در چندین اپیزود با مضامین مختلف اجتماعی از جمله انتقام روایت می‌شود و تاثیر اصغر فرهادی در تغییر نگرش مسعود کیمیایی در سبک نگارش فیلم‌نامه و روایت غیرخطی به خوبی مشهود است. فیلم سینمایی «محاکمه در خیابان» شاید برای آن دسته از مخاطبین که مسعود کیمیایی را با فیلم‌های «گوزن‌ها»، «رضا موتوری» و «قیصر‌» می‌شناسد، جذابیت‌های فیلم‌های قبلی این کارگردان را نداشته باشد، اما بدون شک آغازگر راهی است که شخصیت‌ها بیشتر دارای خلق و خوی انسانی و سمبلیک هستند. گویا مسعود کیمیایی و اصغر فرهادی به جای آنکه اعمال قهرمانانه و سرگرمی را ارائه کنند، تلاش کرده‌اند برگی از دفتر اجتماع را ورق بزنند و در جهت تغییر فرهنگ غلط قضاوت‌ و نتیجه‌گیری لحظه‌ای و بی‌پایه و اساس قدم بردارند. داستان فیلم سینمایی «محاکمه در خیابان» به این شرح است که امیر در روز ازدواجش متوجه روابط گذشته همسرش می‌شود و در پی کشف حقیقت می‌رود. در همین زمان مردی به نام نکویی که کارخانه‌دار ورشکسته است، توسط دوستش که با همسر نکویی روابط پنهانی دارد به قتل می‌رسد. از این مرحله فیلم وارد فعل و انفعلاتی می‌شود که بدون شک مشاهده آن خالی از لطف نیست.

با این وجود که نمی‌توان از فیلم‌ها و تجربیات پیشین اصغر فرهادی چشم‌پوشی کرد، اما بدون شک فیلم «درباره الی» مهم‌ترین فیلم کارنامه هنری وی است. حتما سوال می‌کنید که از چه جهت؟ از آن جهت که اصغر فرهادی به دلیل برعهده داشتن سمت‌های کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده در نهایت می‌تواند آنطور که باید و شاید سینما و نوع نگاه خاص را ارائه دهد. درست است که در فیلم‌های قبلی کم و بیش با جهانی که اصغر فرهادی ترسیم می‌کند، آشنا شده‌ایم اما یقینا هیچ‌یک نتوانستند این جهان را چنین کامل و جامع ارائه دهند. اصغر فرهادی با مفهومی به نام مبالغه آشنا است و از آن در چینش اتفاقات استفاده می‌کند، اما با محدودیتی که اعمال می‌شود، این عنصر را در جهتی به کار گرفته می‌شود که روایت را هرچه واقعی‌تر و رئالیستی‌تر جلوه می‌دهند. تمام جنبه‌های «درباره الی» از شخصیت‌پردازی، غافلگیری‌های متعدد، جریان داشتن در فضایی قابل لمس و پایان باز، جریانی را آغاز کرده‌اند که اکنون اصغر فرهادی فراتر از مرزهای جغرافیایی حرکت کرده و هنر هرمندان ایرانی را به جایگاه حقیقی خود رسانده است. «درباره الی» آن آغاز و پایان‌بندی کلیشه‌ای را از یاد برده است و مخاطب را در وسط داستانی رها می‌کند که بیننده هیچ شناختی از حوادث و آدم‌های آن ندارد. همین ویژگی است که باعث می‌شود مخاطب برای غافلگیری آماده باشد و فیلم را درک کند. شاید داستان بازگشت یک ایرانی غربت‌نشین پس از سال‌ها آن هم به قصد ازدواج و کمک دوستانش برای پیدا کردن همسر ایده آل، انقدر در محتواهای نمایشی داخلی تکرار شده باشد، که از الف تا ی آن برای ما قابل حدس باشد. اما این هنر نویسنده است که داستان را در مسیری به پیش ببرد که پیش‌بینی آن به هیچ عنوان امکان‌پذیر نباشد. این فیلم علاوه بر استقبال در جشنواره‌های داخلی و کسب جایزه‌هایی از جمله جایزه ویژه تماشاگران جشنواره فیلم فجر و تندیس بهترین کارگردانی جشن خانه سینما، در جشنواره‌های خارجی نیز درخشید و خرس نقره‌ای برای بهترین کارگردان جشنواره بین‌المللی فیلم برلین و جایزه بهترین فیلم داستانی جشنواره فیلم ترایبکا و بسیاری دیگر را کسب کرد. منقدین مشهور نیز از این فیلم استقبال کردند و با ابراز جملاتی مانند فرو ریزنده مرزهای جهانی و درک انسان از دنیا (رابرت دنیرو)، درامی که قلب‌ها را شکست (خبرگزاری فرانسه) و آغازگر موج نو در سینمای ایران (دیتر کسلیک مدیر جشنواره فیلم برلین) به تحسین از این فیلم پرداختند.

دیتر کسلیک مدیر جشنواره برلین فیلم «درباره الی» را آغازگر موج نو سینمای ایران می‌داند

در سینمای اصغر فرهادی ویژگی دیده‌ام که وجود آن در ساخته‌های دیگر فیلم‌سازان امری مهم و حیاتی است، و این ویژگی دوری کردن از هرگونه قضاوت و دیکته کردن به مخاطب است. شخصیت‌های داستان‌های اصغر فرهادی به همان اندازه که سفید هستند، به همان اندازه نیمه تاریکی دارند که برحسب زمانه آن را بروز می‌دهند. در فیلم «جدایی نادر از سیمین» محصول سال ۱۳۸۹، دقیقا با چنین شخصیت‌هایی روبه‌رو هستیم. نادر که پدر مبتلا به آلزایمر خود را فراتر از خواسته‌ها می‌داند، برای نجات جانش دروغ می‌گوید، کاری که بدترین گناه است. شخصیت‌هایی برخواسته از دل جامعه در کوچه، خیابان و اطراف خودمان بارها و بارها نمونه آن را دیده‌ایم. شاید فیلم «جدایی نادر از سیمین» را سیاه و خیانت به هنر بدانید، اما نمی‌توان انکار کرد که این فیلم چیزی جز حقیقت را روایت کرده است. همانطور که صمد بهرنگی با داستان‌هایش سعی در تربیت جامعه‌ای آگاه به دغدغه‌های اجتماعی و ناگفته‌های جامعه دارد، اصغر فرهادی همین هدف را در قالب فیلم و سینما دنبال می‌کند. اصغر فرهادی در «جدایی نادر از سیمین» گوشه‌ای از زندگی زن و شوهری را به تصویر می‌کشد که پس از جدا شدن مسیرهایشان به اختلاف و تاثیر بر زندگی یک خانواده دیگر منجر می‌شود. اما چه چیز «جدایی نادر از سیمین» را خاص می‌کند؟ پاسخ بدون شک نوع نگارش فیلم‌نامه است. فیلم‌نامه «جدایی» به همان اندازه غافلگیرکننده است که هیچکاک پیش از این بوده است. این فیلم چنان با انتظارات و تصورات شما بازی می‌کند که دست از پیش‌بینی و تعیین مقصر برخواهید داشت. در این داستان هیچکس نه کاملا مجرم است و نه کاملا بی‌گناه. سیمین، همسر فرهاد که سودای مهاجرت در سر دارد به همان اندازه در مرگ جنین مقصر است که حجت، همسر راضیه مستخدم خانه فرهاد در وقوع این اتفاق دردناک دخیل است. فیلم سینمایی «جدایی نادر از سیمین» به دلیل نوع نگاه خاص خود و بهره‌گیری از عناصر رئالیسم علاوه بر کسب لقب پرفروش‌ترین فیلم تاریخ ایران، توانست ۵۸ جایزه‌ از جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کند که بدون شک مهم‌ترین آن‌ها  اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان و گلدن گلوب بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان است.

«برای آغاز رابطه جدیدی، رابطه کهنه باید از هم گسسته شود»

«گذشته» اولین تجربه اصغر فرهادی به زبانی غیر از فارسی است که مخاطبین غیر ایرانی را بیش از پیش با سبک خاص خود در روایت و چینش عناصر داستانی آشنا می‌کند. بسیاری از ما به مانند مارین گذشته‌ای داریم که چندان از آن راضی نیستیم و حتی درصدد فراموشی یا حذف آن قدم برمی‌داریم. اصغر فرهادی در «گذشته» از زبانی استفاده می‌کند که فراتر از شهر پاریس و تفاوت‌های کلامی حرکت می‌کند و داستانی را روایت می‌کند که کم و بیش با آن آشنا هستیم. ممکن است برخی با این گفته مخالف باشند که «برای آغاز رابطه جدیدی، رابطه کهنه باید از هم گسسته شود» اما کافی است کمی گذشته را مرور کنید تا به حقیقت این کلام اعتقاد پیدا کنید. در «گذشته» نیز همین روند برقرار است. مارین با دو فرزند از همسر اول و به دور از همسر دوم و ایرانی خود وارد رابطه‌ای می‌شود که لازمه ادامه آن از بین بردن روابط گذشته هر دو طرف است. از طرفی مارین باید به رابطه خود با احمد خاتمه دهد و از طرفی سمیر برای ورود به رابطه جدید با مارین باید همسر خود را از زندگی‌اش خارج کند. بازیگران فیلم سینمایی «گذشته» را برنیس بژو، طاهر رحیم و پائولین بورلت تشکیل می‌دهند و این فیلم در جشنواره‌های فیلم اسلو جنوبی، جشنواره فیلم کن و هیئت ملی بازبینی فیلم به ترتیب موفق به دریافت جایزه‌های ویژه تماشگران، جایزه کلیسای جهانی و بهترین فیلم خارجی‌زبان شد. از فیلم سینمایی «فروشنده» که با نام «مشتری» نیز شناخته می‌شود، اطلاعات زیادی به جز تغییر در زندگی زوجی بازیگر پس از اتمام نمایش‌نامه مرگ فروشنده آرتور میلر و نقل مکان به خانه‌ای تازه در دسترس نیست. اما با شناختی که به نسبت به سینمای اصغر فرهادی و استعداد بازیگران این فیلم داریم و همچنین دریافت جایزه‌های بهترین فیلم‌نامه و بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره کن امسال، می‌توان نتیجه گرفت که فیلم سینمایی «فروشنده» نیز فیلم موفقی از آب در خواهد آمد و شاید بتواند تجربه‌ای مانند «جدایی نادر از سیمین» را رقم بزند.

اصغر فرهادی فیلم سینمایی دزد دوچرخه (Ladri di biciclette) ساخته ویتوریو دسیکا، بازیگر و کارگردان پرآوازه ایتالیایی را از تاثیرگذارترین فیلم‌های عمرش می‌داند و تاثیر این فیلم تحسین‌شده در نوع روایت نئورئالیستی، فضاسازی‌های شهری و نوع پایان‌بندی منحصر به فرد اصغر فرهادی انکار ناپذیر است. اصغر فرهادی نتیجه‌گیری و قضاوت درست و غلط اتفاقات فیلم‌هایش را به عهده تماشگر می‌گذارد و وظیفه خود به عنوان دریچه و واسطه‌ای بین ببینده و جهانش را به بهترین شکل به پایان می‌رساند. فیلم‌ها و فیلم‌نامه‌های اصغر فرهادی هر کدام به تنهایی نقش کلاس درسی را ایفا می‌کنند که به شما می‌آموزند سنت‌ها و قواعد را در هم بشکنید، خلاف جریان حرکت کنید و هیچگاه خود را به دلیل مشکلات و حاشیه‌ها محدود نکنید. به امید موفقیت‌های روزافزون هنر و سینمای ایران.

تهیه شده در زومجی